ดร.ปิ่นเพชร ดีล้อม ผู้อำนวยการสำนักวิทยาศาสตร์เพื่อการพัฒนาที่ดิน นำทีมผู้เชี่ยวชาญ ข้าราชการ ลูกจ้างประจำ พนักงานราชการและเจ้าหน้าที่ สวด.เข้าร่วมเรียนรู้เชิงลึกเกี่ยวกับ ชุดดินหุบกะพง การจำแนกชั้นดินในหลุมดิน การใช้เครื่องมือภาคสนาม และการเชื่อมโยงกับผลวิเคราะห์จากห้องปฏิบัติการ โดยมีทีมวิทยากรผู้เชี่ยวชาญจาก สพข.10 (นายอภิเชษฐ ทองส่ง ผู้อำนวยการกลุ่มวางแผนการใช้ที่ดิน นายเมธา ศรีทองคำ และคณะ) ถ่ายทอดทั้งความรู้และประสบการณ์ตรงจากพื้นที่จริง

การประชุมนอกสถานที่ครั้งนี้ นอกจากจะเพิ่มพูนทักษะวิทยาศาสตร์ดินแล้ว ยังช่วยสร้างความเข้าใจดินในเชิงพื้นที่ และเสริมสร้างเครือข่ายการทำงานร่วมกันของนักวิทยาศาสตร์ดิน สู่เป้าหมายการพัฒนาที่ดินอย่างยั่งยืน

สวด.ขอขอบพระคุณ นายคำนึง แสงขำ ผู้อำนวยการสำนักงานพัฒนาที่ดินเขต 10 ที่ได้อำนวยความสะดวกในการศึกษางานภาคสนาม เอื้อเฟื้อสถานที่และทีมวิทยากร จากศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทรายอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ผู้อำนวยการสถานีพัฒนาที่ดินราชบุรี ผู้อำนวยการกลุ่มวางแผนการใช้ที่ดิน และทีมวิทยากร

ชุดดินหุบกะพง (Hup Kaphong series, Hg) เป็นชุดดินสำคัญที่พบมากในพื้นที่อำเภอชะอำและหัวหิน จังหวัดเพชรบุรี โดยเฉพาะบริเวณ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทรายฯ จุดเด่นและหน้าตัดดินของหลุมดินนี้ เป็นดินคล้าย (variant) ชุดดินหุบกระพง ที่พบชั้นดานภายในหน้าตัด มีปฏิกิริยาดิน pH 6.5-8.0

ข้อมูลทั่วไป

จุดเด่นของชุดดินหุบกะพง

• วัตถุต้นกำเนิดดิน : ตะกอนน้ำของวัสดุที่สลายตัวและถูกเคลื่อนย้ายมาจากหินไมกาไนส์ หินไมกาชีสต์ หรือหินแกรนิต

ทำให้ดินมีลักษณะเป็นดินร่วนปนทรายถึงทรายจัด ระบายน้ำได้ดี

• พื้นที่เป็นที่ราบคลื่นลอนลาด (undulating terrain)

มักพบทางตะวันตกของเพชรบุรีต่อเนื่องถึงหัวหิน

• มีค่า pH ค่อนข้างสูง เนื่องจากมี แคลเซียมคาร์บอเนต (CaCO₃) สะสมในดิน

• เหมาะสำหรับพืชไร่-ไม้ผลบางชนิด

เช่น สับปะรด มะม่วง ขนุน และพืชที่ทนต่อดินทรายและดินด่าง

หน้าตัดดิน (Soil Profile)

โดยทั่วไปชุดดินหุบกะพงมีลักษณะดังนี้

• ชั้นบน (Topsoil) : ดินร่วนปนทราย สีเทาอมน้ำตาลถึงน้ำตาลอ่อน ระบายน้ำดี ความอุดมสมบูรณ์ต่ำ

• ชั้นล่าง (Subsoil) : ทรายหยาบถึงทรายปนกรวด มีการสะสม CaCO₃ บางบริเวณเป็นชั้นขาวปน (calcareous layer)

• ความลึกของหน้าตัด : มากกว่า 150 เซนติเมตร ดินลึกถึงลึกมาก ไม่ค่อยมีหินกรวด

• คุณสมบัติเด่น : ความสามารถอุ้มน้ำต่ำ ทำให้ดินแห้งเร็ว และต้องการการจัดการน้ำที่เหมาะสม

ประเด็นการจัดการ

• จำเป็นต้อง เพิ่มอินทรียวัตถุ เพื่อช่วยอุ้มน้ำและปรับปรุงโครงสร้างดิน

• ใช้ การปลูกพืชคลุมดินหรือปุ๋ยพืชสด เพื่อลดการสูญเสียความชื้น

• ในพื้นที่ที่มี pH สูง ควรระวังการขาดธาตุอาหารจุลธาตุ (Fe, Zn, Mn) และอาจต้องเสริมด้วยการพ่นทางใบ

สรุปคือ ชุดดินหุบกะพง เป็นดินทรายจัด ด่าง มีความอุดมสมบูรณ์ต่ำ แต่ถ้าบริหารจัดการดี โดยเฉพาะเรื่องอินทรียวัตถุและน้ำ ก็สามารถใช้ประโยชน์ทางการเกษตรได้อย่างเหมาะสม

สำหรับ ชุดดินหุบกะพง ซึ่งเป็น ดินร่วนปนทราย–ทรายจัด มี CaCO₃ สูง และ pH ค่อนข้างด่าง การวิเคราะห์ทางเคมีดินควรเน้นค่าที่สะท้อน ความอุดมสมบูรณ์ต่ำ + ปัญหาการละลายธาตุอาหาร ค่ะ

ค่าวิเคราะห์ทางเคมีดินที่สำคัญสำหรับชุดดินหุบกะพง

• pH ดิน

• ส่วนใหญ่มีค่า pH สูง (ด่าง) จากการสะสมแคลเซียมคาร์บอเนต

• สำคัญต่อการละลายธาตุอาหาร โดยเฉพาะจุลธาตุ (Fe, Zn, Mn, Cu) ที่มักขาด

• Organic Matter (OM) / Organic Carbon (OC)

• ดินทรายจัด มักมีอินทรียวัตถุต่ำ → ส่งผลต่อความสามารถอุ้มน้ำและยึดธาตุอาหาร

• การวัด OM จึงช่วยประเมินความจำเป็นในการปรับปรุงดินด้วยปุ๋ยพืชสด ปุ๋ยคอก หรือปุ๋ยหมัก

• Cation Exchange Capacity (CEC) และ Base Saturation

• ดินเนื้อทราย CEC มักต่ำ → เก็บธาตุอาหารไม่ได้มาก

• แต่ Base saturation มักสูง (Ca, Mg มาก) → จึงควรประเมินสมดุลธาตุอาหาร

• ธาตุอาหารหลัก (Available nutrients)

• N: มักขาดง่ายเพราะชะล้างสูงในดินทราย

• P: อาจจับกับ CaCO₃ ทำให้พืชดูดใช้ยาก → ต้องประเมิน Available P (เช่น Olsen P)

• K: แม้ไม่ถูกตรึงมาก แต่ CEC ต่ำทำให้ K สูญเสียง่าย

• ธาตุอาหารรองและจุลธาตุ (Ca, Mg, S, Fe, Zn, Mn, B)

• ควรตรวจ Ca, Mg เพราะแม้จะมีมากจาก CaCO₃ แต่ความสมดุลกับ K สำคัญ

• จุลธาตุ (Fe, Zn, Mn, B) มักขาดในดินด่าง → การวิเคราะห์ช่วยในการวางแผนใส่เสริม

• Electrical Conductivity (EC)

• ใช้ดูค่าความเค็มดิน (salinity) แม้พื้นที่ส่วนใหญ่ไม่เค็ม แต่บางจุดอาจมีปัญหาสะสมเกลือได้

นอกจากนี้ Base Saturation (%) เป็นค่าที่ ควรวัด สำหรับชุดดินหุบกะพงด้วยค่ะ เพราะดินชุดนี้มี CaCO₃ สูง → pH ด่าง → แลกเปลี่ยน (Ca²⁺, Mg²⁺, K⁺, Na⁺) มักมีพื้นที่แลกเปลี่ยนดินเกือบทั้งหมด

เหตุผลที่ควรตรวจ Base Saturation

• สะท้อนความสมดุลของธาตุอาหาร

• ถึงแม้ดินมี Ca, Mg สูง แต่ถ้า Ca มีมากเกินไป จะไปกดการดูดใช้ K และ Mg ของพืช (Ca/K ratio, Ca/Mg ratio ไม่สมดุล)

• ถ้า Na สูง → อาจเสี่ยงปัญหาดินโซดิก (แม้ EC ต่ำก็ตาม)

• สัมพันธ์กับค่า CEC

• ชุดดินหุบกะพงมี CEC ต่ำ (เพราะเป็นดินทราย) → ทำให้แม้ Base Saturation สูง แต่การเก็บธาตุอาหารจริง ๆ ก็น้อย

• เช่น CEC = 5 cmol(+)/kg, Base Sat. 90% → จริง ๆ ก็ยังมีค่า exchangeable nutrient น้อยเมื่อเทียบกับดินเหนียว

• ช่วยประเมินการปรับปรุงดิน

• ถ้า Base Saturation สูงเกิน (Ca, Mg, Na ครองมาก) → ควรใส่อินทรียวัตถุหรือปุ๋ยพืชสด เพื่อเพิ่มการจับยึดธาตุ NPK และเพิ่มจุลธาตุ

• ถ้า Na % exchangeable สูง → ต้องเฝ้าระวังโครงสร้างดินเสื่อม (แม้ไม่ใช่ดินเค็มชัดเจนก็ตาม)

สรุป

ถ้าวิเคราะห์ ชุดดินหุบกะพง ควรเน้น

• pH, OM/OC, CEC, Base saturation

• Available N, P, K

• Ca, Mg และจุลธาตุ (Fe, Zn, Mn, B)

• EC (เฝ้าระวังความเค็ม)

เพื่อให้รู้ทั้ง ข้อจำกัด (ดินด่าง, OM ต่ำ, CEC ต่ำ) และ ศักยภาพ (Ca, Mg สูง, ระบายน้ำดี) ที่มีผลต่อการปลูกพืชค่ะ

สำหรับ ชุดดินหุบกะพง (Hg) นอกจากค่าหลัก (pH, OM, CEC, NPK, จุลธาตุ, EC) แล้ว

ควรตรวจ Base Saturation (%) ด้วย เพื่อดู สมดุล Ca-Mg-K-Na ที่มีผลต่อการใช้ประโยชน์และการปรับปรุงดิน